باسلام برشاهسونهای قهرمان بعدازجنگ تحمیلی درستادجنگ کشوری کمک های مردمی موردبررسی قرارگرفت بنده که مسول جمع اوری کمک های شاهسونهای مغان بودهدایای این عزیزان را اعم ازاحشام زنده وموادغذایی ولیاس وجوراب های دست باف مادران سلحشوررا مستقیم به لشگرعاشورا حمل میکردم وپس ازتحویل یک برگ صوزتجلسه را درتهران به ستادجنگ تحویل میدادم عشایرمغان دراهداکمک به رزمندگان اسلام کسب مقام اولی شده اندخدارا شاکرم امانت این بزرگواران را بنحواحسن به مقصدرساندم وکتابی دراینموردنوشته میشودودرحال پایان است افسوس دراین سی سال انطوری که اطلاع دارم هیچ مسولی جهت قدردانی وتشکرازعزیزان یک قدم نیزبرنداشته انددرجشنواره ششم اردیبهشت عشایران حداقل مسولین ارشداستانی زبانن ازاین بزرگواران تشکرنماینداینکه دراین سی سال این بزرگواران توسط شرکتین پارس وکشت وصنعت چقدراذیت وزندانی شده اندهیچ مسولی به مشکلات این بزرگواران رسیدگی نکرده حتی بنده جهت قدردانی ازعشایران گاهی بخدمتشان رفته ام که شرکت پارس سیم خارداررا تالبه پله وردی ایشان کشیده وبه محاصره دراورده اندواکثرا ازترس زندان وجریمه ازخانه خودشان فراری هستندکمک های آقایان فومن بیادماندنی است ودرکتاب مذکورنام ایشان ثبت شده بخاطررضای الهی ازمسولین استانی وامام جمعه محترم استان اردبیل جناب آقای دکترعاملی وجناب آقای بهنام جواستاندارمحترم عاجزانه تقاضامیکنیم درروزجشن واره حداقل به مشکلات این بزرگواران را شنیده باشندواقعا انسان وقتی مشکلات ایشان را می بیندخجالت میکشدکه چه بگویدماهمیشه ازاین قشرفداکارشرمنده هستیم چرا دراین سی سال مسولی بخاطرکسب مقام اولی بودن عشایران مغان یک برنامه جهت تقدیرزبانی انجام نداده اندبنده تمام مشکلات این سلحشوران را به اطلاع همه مسولین رسانده ام افسوس که چنین انسانهای فداکاردرعصرحاضرموردظلم وتضعیع حقوق خودتوسط شرکت های مذکورقرارگرفته اندودادرسی ندارندخدایا شاهدباش بنده برحسب وظیفه مشکلات ایشان را کتباوزبانن به اطلاع مسولین رسانده ام وهیچگونه مسولیتی چه دنیوی واخروی متوجه بنده نیست ای کاش قدرچنین بزرگواران را بدانیم ارادتمندعشایران بزرگوارصبوری

ضرب المثل ترکی

ضرب المثل شاهسونی

قیش توکندی اوزو قارلیخ کوزه قالدی

زمستان تمام شد روسیاهی برای ذغال ماند

اسامی ماه ها به زبان ترکی

فروردین : آغلارگولر

اردیبهشت : گون آی

خرداد : قیزاران آی

تیر : قورا پیشیرن

مرداد : قویروق دوغان،

شهریور : زومار آیی،

مهر : خزل آیی ،

آبان : قیرؤو آیی،

آذر : آزر،

دی : چیلله ،بهمن : دوندوران آی ️

اسفند : بایرام آیی

اسامی روز ها به زبان ترکی

️شنبه ⇦⇦⇦ یئلی گونی

یکشنبه ⇦⇦⇦ سوت گونی

️دوشنبه ⇦⇦⇦ دوز گونی

سه شنبه ⇦⇦⇦ آرا گونی

️چهارشنبه ⇦⇦⇦ اوت گونی

پنج شنبه ⇦⇦⇦ سو گونی

️جمعه ⇦⇦⇦ آدنا گونی،

قاغاناق و کتمز (ketemez)در عشایر

در دشت مغان که گوسفندان بره ها را به

دنیا می آوردند . گاها همراه چوپان تابه یا کاسه وجود نداشت . بعد از زایمان جفت گوسفند خارج می شد . در

جفت قسمتی وجود داشت . که هنگام دمیدن عین بادکنک شفاف می شد . آغوز گوسفند را در این بادکنک حاصل از جفت می دوشیدند.(تقریبا در حدود 5/لیتر ) سپس دهانه آن را می بستند. در اجاق اتش درست می کردند. قور آتش را به کناره اجاق کشیده با چوب دستی ان را

صاف می کردند. آغوز داخل بادکنک جفتی را خیلی آرام بر روی قور قرار می دادند. حدود 20 دقیقه صبر می کردند.

در این مدت قسمت پایینی آغوز پخته

می شد . سپس قور را بر روی آغوز

می کشیدند و قسمت بالایی هم بعد از مدتی پخته شده و سفت می شد . که به ان قاغاناق گفته می شد. پختن قاغاناق مهارت خاصی می خواست. البته دوستان

گرامی جناب آقای سلیمان امیری و مهدی احمدی قایقاناغ را درست توضیح داده اند .صمیمانه از این دو بزرگوار تقدیر و تشکر می نماییم. قایقاناق از تخم مرغ و ارد و کره حاصل می شود. اسامی این دو ماده غذایی به هم شبیهند . اگر آغوز در تابه یا کاسه دوشیده می شد و بر روی اتش قرار می گرفت و آرام پخته می شد به ان کتمز

(ketemez )

می گفتند.قاغاناق از کتمز خوشمزه تر بود.

اینسانلیق عالمین ساتان زاماندا

آنلادیم آغ گونوم قارا گلیرمیش

بئله جه گولوردو آغلار گوزومه

سانیردیم دردیمه چارا گلیرمیش

اینانا بیلمیرم داها کولگه مه

آیریلیخ دردینی سالیب اولکه مه

قورخورام پوششونو سالا بولگه مه

بولگودن بو کونلوم زارا گلیرمیش

نه بیلیم گئلجک گونلریم یامان

بیلسه یدیم اوزومه تاپاردیم امان

بابالار دئییبسه گلیبدیر زامان

اینسان دا اینسانا هارا گلیرمیش

دانیشان دوز دیله حسرتم ایندی

باخیرام اورگلر نیفرتدی کین دی

هایلادیم دادیما هامی ایسیندی

حاییف کی گلن لر وارا گلیرمیش

کوچجک گئدجک آلیشیب یانان

دوزونن ایرینی هم سئچیب قانان

(یانار)ین اولدوغو حقینی دانان

گوره جک اوره گی پارا گلیرمیش

مهدی قاسم نژاد

یانار چایپارالی

نی بزن نی زن

هرچه تلاش کردم عمق سوز دل از نامهربانی های پی در پی در حق مغان را بیان کنم. عقل و قلب و وجودم کم آورده و این اشعار مرحوم قره پور را مناسب حال روز مغان دیدم:

نی بزن نی زن، که من آتش به جان دارم چو نی

سوز دل از عشق خود، من ارمغان دارم چو نی

مردم از نای بدآهنگ و نی نامشربان

هفت بند استخوان سوزد ، فغان دارم چو نی

دل ننالد ، چون کند ؟ نامهربانی تا به کی

زخم دل را من هم از زخم زبان دارم چو نی

درد دل شاعر مغان با نویسنده تاریخ مغان ۱۳۷۵ ، ساحل زیبای آراز

اسامی ترکی

آدار – (Adar) آذر. آتش. نام خدای آتش. جستجوگر. نامدار.

آداش‎ – (Adaş) همنام. هم اسم. دو تن که یک نام داشته باشند، هرکدام نسبت به دیگری آداش خوانده می‎شوند. به همین صورت و معنا وارد فارسی شده است.

آدال – (Adal) صادق. راستگو.

آدالان – (Adalan) آد+آلان. نام آور.

آدالی – (Adalı) اهل جزیره. جزیره نشین.

آدان – (Adan) لیاقت. سزاواری.

آدانیر – (Adanır) نام آور. خوشنام.(ناپ).

آدای – (Aday) خشنودی. تشکر. خرسندی. نامزد. کوچکترین خویشاوند. سگ.

آدبای – (Adbay) آد+ بیگ. بزرگنام.(ناپ).

آدرا – (Adra) زمین بایر.

آدراش – (Adraş) خداحافظی. وداع.

آدسای – (Adsay) مرد محترم.

آدلی – (Adlı) نامدار. بنام. دارای نام. به یاد ماندنی.

آدلیم – ‌(Adlım) نامدار. مشهور.

آدی بای – (Adı bay) آدی+ بیگ. بزرگنام.(ناپ).

آدین – (Adın) دیگری. جدا. غیر. مشهور. نام آور.

آدینا – (Adına) جمعه. از طرف. بنام. به نمایندگی.

آذرتاش – (Azərtaş) سنگ آذرین.

آرات – (Arat) شخص جسور. آبیاری زمین قبل از کشت و بذرپاشی. جسارت. ماهی مرگ یا ترسناک در باور ترکان.

آراتا – (Arata) مزرعه‎ای که شخم خورده، آبیاری شده و آماده کاشت است. مزرعه‎ای که پس از کاشت، شخم و آبیاری شده.

آراتان – (Aratan) ماهی مرگ یا ترسناک در باور ترکان.

آراتی – (Aratı) امانت. جایزه.

آراز – (Araz) غوغا. جار و جنجال. جنگ. بخت. اقبال. سعادت. نیک بختی. دشمن. پهلوان آذربایجانی. رودخانه ارس. قهرمان منسوب به قوم آس. قهر کرده. با فاصله. درد. بیماری. سرما. سیل. جریان شدید آب. رمضان.

آرازان – (Arazan) خوشبخت. سعادتمند.

آراس – (Aras) موی اسب. پشم ضخیم. طالع. بخت. پهلوان آذربایجانی.

آراسا – (Arasa) سیار. بسیار گردش کننده.

آراستا – (Arasta) معصوم. بی گناه.

آراسیل – (Arasıl) موازی. پارالل.

آراش – (Araş) دو رگه. جستجو. کاوش.

آراشان – (Araşan) آب معدنی.

آراشما – (Araşma) جستجو. کاوش. خبرگیری.

آرال – (Aral) دریایی که میان کوهها باشد. دریاچه. میانه بالا. اتاق. میانه. جنگل. نیزار یا خارزار دور برکه ها. جزیره. رشته کوه. کوهی که مرز میان اروپا و آسیاست.

آرالاش – (Aralaş) متمرکز. پشته. انبوه. مخلوط. نیمه. جسمی شامل دو یا چند ماده ناهمگون و قابل جداسازی به روشهای مکانیکی. دو حالت متفاوت. دخالت.

آراما – (Arama) تحقیق. کاوش.

آرامان – (Araman) سمبل پاکی. مرد پاکیزه. هوس.

‎آران – (Aran) جای گرم. دشت. هموار. قشلاق. طویله اسب. آخور. ناحیه‎ای در میان رودهای کور و ارس. در اغلب منابع جغرافیایی به صورت ارّان و آلبان آمده است. نوعی مکتب فرش در قره‎باغ. سیخهایی که برای صید در رهگذر وحوش نصب ‎کنند. محوطه‎ای که برای خوابگاه دواب سازند.

آرانتا – (Aranta) بسیار جستجو کننده.

آراوان – (Aravan) فلاخن. تیرکمان مخصوص بچه ها برای زدن پرنده. خاک انداز.

آرایان – (Arayan) بررسی کننده. کنترلچی.

آرباس – (Arbas) مرد بسیار قوی.

آربان – (Arban) سعادت. کامروایی.

آربای – (Arbay) آر+بیگ. دلاور و بلندپایه. حاکم.

آربیل – (Arbil) آر+بیل. دلاور دانا.

آربین – (Arbin) زیاد. بسیار. ژرف. بیشمار.

آرتا – (Arta) مرتبه. رتبه. مقدس.

آرتابای – (Artabay) سپهسالار.

آرتات – (Artat) آشفته. خراب.

آرتاس – (Artas) آبشار.

آرتاش – (Artaş) همراه. دوست.(ناپ).

آرتالان – (Artalan) پس زمینه.

آرتام – (Artam) باارزش. رجحان. برتری. پایان. بهره.(ناپ).

آرتان – (Artan) افزایش یابنده. افزوده. زمان طلوع خورشید. خرابکار.

آرتوت – (Artut) ارمغان. هدیه.

آرتوم – (Artum) تلاشگر. با ارزش. برتری.(ناپ).

آرتون – (Artun) جدی. متین. باوقار. باوجدان. زیره (گیاه).

آرتیت – (Artıt) ارمغان. هدیه.

آرتیلان – (Artılan) زیاد شونده.

آرتیمان – (Artıman) سمبل زیادت.

آرتین – (Artın) معصوم. سرشار. بلور.

آرجان – (Arcan) پاک نهاد. دلاور. قوی هیکل. (ناپ).

آرچان – (Arçan) روشن. نورانی.

آرچیل – (Arçıl) پاکیزه. تمیز. خجالتی. آزرمگین.

آرچین – (Arçın) مأمور بلندپایه. کدخدا. کمان(ناپ).

آرخاداش – (Arxadaş) پشتیبان. دوست. حامی. به صورت «آرقداش» به همین معنا وارد لهجه های عراقی و لیبیایی زبان عربی شده است.

آرخاش – (Arxaş) پشت به پشت. هماهنگ. مداوم. جایی که باد آنجا را نگیرد.

آرخاما – (Arxama) رسیدگی.

آرخان – (Arxan) رهبر پاک. عقب. پس. طناب. سو. جهت. طرف. دور. بعید. نهایت.(ناپ)

آرخانا – (Arxana) آسوده خاطر. آب پنیر.

آرخاییش – (Arxayış) پشتوانه.

آرخایین – (Arxayın) مطمئن.

آردارا – (Ardara) ادامه. دوام. پستو. پیچیده. مبهم.

آرداش – (Ardaş) متوالی. پی در پی.

آرداشان – (Ardaşan) کنده ای که روی آن هیزم شکنند.

آردال – (Ardal) نایب قهرمان.

آردالا – (Ardala) درشت. بزرگ. پس و پیش. کیف آویزی بغلی. زنگ بزرگی که به آخرین شتر کاروان بندند.

آردالان – (Ardalan)

گره‌ک

؛

بیر گۆن، آی اوْلدوم

آی ، آی

آی اوْلدوم

آییلدیم،

سوْروشما

گؤردویومدن

گؤرمه‌دیییمدن!

سوْر

سوْروش

سوْروشما،

گؤردویومو

نئجه دئییم!؟

گؤرمه‌دیییمی نئجه!؟

گؤرمه‌یین گره‌ك...

گؤر

گؤرمه

دى

یی

مى

گؤر

گؤرمه

گؤرمه‌یین...!

(بختیار فرٌخ)

سئو سئومك

؛

گئجه‌لریم دانا چکیر، دان اولدوزویدان یولداشام

قارانلیغا قایغی چکمز سوسقونلوغا بیر سیرداشام

باتماز گۆن-چیخماز بیرجاندان‌‌‌ اؤلوشگه‌میش دیلک‌لرله

آلاتوْرانلیق ایچینده، یاشاماقدان باشاباشام!

کیریمیش‌جه بوجاغیمی، سانما آیمازلیق یوخوسو

ائیله‌سه قیرپیم‌جا باخیش،سئل‌لر قارشیندا سرت داشام

گؤرمه‌لى‌دیر نه‌دئمه‌لى، سوسقونلوقداكى گؤرونتو

چکیمینه دویغولانان سؤزجوک‌لردن جوْشوب داشام

ایلقارینی ایلغارلایان یاغی سؤزو اینانیلماز

اۆز کره دئسه ده سنه، آرخایین اوْل كی قارداشام

اولاس گؤزلر یوْرغون-آرغین یاتاندا یاى قاش‌لار آستا

گؤرونمه‌ین قاشلارینی،سوْی‌سوز سؤیلر چاتماقاشام

دره‌لردن آخان سئل‌لر توْختاقلاشار آرانلیقدا

گؤزومده گیزله‌نن اؤزلم، قوْیماز داها یوْلدان چاشام

سئومك وورغونو سئودالى‌؛ سئویلن‌لر اۆره‌ك قانی!

"بختیار" بونو آنلادى، تكجه سئو سئومك دیر، یاشام!

(بختیار فرٌخ )

سنین قوجاغیندا

؛

قوْى گلیب بیرجه دیرچه‌لیم

ائلیم ، سنین قوجاغیندا

بو تانسیق دوْداقدان گۆلوم

گۆلوم، سنین قوجاغیندا

؛

بیر اوْینایا یاى قاش‌لارى

وئریب اوْزان‌لار باش‌لارى

آخان گؤزومدن یاش‌لارى

سیلیم، سنین قوجاغیندا

؛

گؤروم یئنى‌دن اۆزونو

دئییم سؤزون قوْى دۆزونو

داندیرانین شوْرگؤزونو

دیلیم، سنین قوجاغیندا

؛

"بختیار"ین دیله‌گى سن

بیر دینجه‌لسین خسته بدن

یاشاماغى آنلایاركن

اؤلوم، سنین قوجاغیندا

؛

(بختیار فرٌخ)

ایل اینانلو

اینانلو ایلی ترک زبان از ایلات خمسه می باشد که در نواحی آذربایجان و فارس زندگی می‌کنند.

اصل ایل اینانلو از «ترکستان است که در زمان سلاطین مغول به فارس آمده، توقف نموده‌اند و در بیشتر اوقات چندین هزار نفر لشکر سواره و پیاده ازاین ایل در رکاب سلاطین خدمت نموده‌اند.

تاریخچه ویرایش

غلامحسین‌خان شاهسون سرتیپ توپخانهٔ مبارکه ولدالصدق حسین‌خان شهاب‌الملک می‌گفت: در زمان شاه عباس که بعضی از ایلات شاهسون شدند اجداد من با طایفه خود ازاین کوگ‌پر برخاسته شاهسون شدند؛ یعنی شاه‌دوست؛ محمود بگلو، یا عزلو.

آگاهی‌های بیشتر دراین زمینه حاکی از آن است که پنج‌هزار خانوار از ایل اینانلو «از سنه ۱۲۹۵ زندگانی چادرنشینی را ترک گفته و به زراعت (پرداخته‌اند) و محل اقامت آنها بیشتر در مشرق و جنوب‌شرقی ایالت فارس است ….».

سرزمین و کوچ

قشلاق این ایل بلوک خفر و داراب و فسا است و ییلاق آنها بلوک رامجرد ، مرودشت و… می باشد.

دین و زبان

اینانلوها؛همانند اکثر ایلات ترک زبان ایران به زبان ترکی سخن گفته ؛مسلمان و شیعه دوازده امامی می باشند.

طوایف

این ایل دارای ۲۱ طایفه می باشد که اسامی آن ها عبارتند از:

ابوالوردی

اسلام‌لو

افشاراوشاغی

امیرحاجی

ایران‌شاهی

بلاغی

بیات

چهارده‌چریک

چایان

رادبگلو

دهو

دیندارلو

بیگ اینالو

زرندقلی

سُرکلو

سکّز

قورت

قره‌قره

چغی‌لو

کرائی

گوک‌پر

جرغه (حسین آبادجرغه)

زنگنه

قزلباش(غلباش)

شاهسون های اصفهان

جداعلای این خاندانها لطفعلی خان بوده است ..که ازطایفه بیات شاملو ایل اینانلو محسوب میشدند وبه فرمان شاه عباس کبیر به عنوان قشون وارتش شاهسونان قزلباش جهت تدابیر امنیتی ونگهبانی اصفهان پایتخت صفویان وهم چنین به گفته عده ای ازمورخین ترازاول درقشون الله وردی خان گرجی حاکم فارس وبعدها پسرش امام قلی خان وجنگ با پرتغالی ها وآزاد کردن بندر گمبرون که بعد ازاین واقعه به بندر عباس تغییرنام پیداکرد.به علت این خدمات ارزشمند تیول ومراتعی ازطرف شاه عباس به این ایل به عنوان پاداش داده شد .که مناطقی چون چادگان واطراف میباشد ..ودران زمان چون ایل اینانلوی شاهسون حالت کوچرو داشته است در اطراف شیراز محلی بنام بیدزرد(ساری سوگوت )قشلاق واملاک داشته اند..که درزمان حدودا اواخرصفویه درگیری های شدیدی باحاکم وقت شیراز اتفاق می افتد واین امرباعث میشود ویکی ازبزرگان فارس به دست لطفعلی خان وطوایف همراه ایل اینالو کشته شود . ولطفعلی خان وطوایف مذکور املاک بیدزرد رابه عنوان خونبها داده وقشلاق را کلا ترک نموده ووارد ییلاق فریدن شوند.واولین مکان انها میرآباد تیران وکرون بوده که هنوزهم خاندان لطفی درانجا ساکن هستند بعدها مجددا با قشون فارس درمیراباد درگیرشده وطایفه بیات ایل اینانلو که به شجاعت وتیراندازی شهره عام وخاص بوده اند دونفر ازقشون حکومتی فارس راکشته وبه ییلاق اصلی خود درمنطقه چادگان نقل مکان می کنند..ودردشت بزرگ شافلق استقرار یافته وبه همراه طوایف دیگر اینانلو همچون طایفه ینگی جک (ینگی جکلو)که دراسناد قدیمی وبنچاق روستا همگی به عنوان طایفه ینگی جکلوی اینانلوکه یکی ازدوشعبه اصلی اینانلوهای شاهسون هستندنام برده شده اند.درآمده وبه علت سرمای شدید منطقه شافلق وعدم امنیت کامل به مزرعه اینانلوجه که در دامنه کوه قرار داشته ومکان امن تری بوده نقل مکان میکنندکه بعدها بنام روستای اینالوجه نام گذاری میشود

به قلم روح الله میرزایی اینانلو

برگرفته از سخنان ارزشمند حاج علی اوسط محمدی وبرادرشان حاج اکبر محمدی .حاج محمد میرزایی .وخاندان وابسته که اکثریت مطالب وشجره نامه اززبان مرحوم مشهدی عزیزآقای محمدی پدر بزرگوار اخوان محمدی بیان شده استa

این دلنوشته از دکتر خشایار کرمی دانش آموخته دبستان عشایری بابامیدان رستم است.

برای روز معلم

بوسه آموزگار

اولین بار که پایم به مدرسه باز شد، کمتر از شش سال سن داشتم و جثه ام خرد بود.مأمور سپاه بهداشت به پدرم گفت: "این بچه سوء تغذیه دارد".هیچ وقت نفهمیدم چرا پدرم آن جمله را تا مدتها برای دیگران نقل می کرد.آن وقتها مهد کودک و پیش دبستانی در روستا نبود و دانش آموزان غیر رسمی به نام "مستمع آزاد" در کلاس اول می نشستند.جایم آخر کلاس و هم نیمکتی ام "تاج گل"؛ دختری از فامیل پدری ام و همسایه دیوار به دیوارمان بود که جثه ای درشت و حرکاتی کند داشت. بعدها فهمیدم که محصول زایمانی سخت و مبتلای "فلج مغزی" بوده است. هر دوتایمان به حساب آموزگار و دانش آموزان دیگر نمی آمدیم و سرمان به کار خودمان بود.کار من این بود که دست تاج گل را بگیرم تا بتواند حروف را به سختی بر کاغذ بنویسد. شبها با مادرم به خانه آنها می رفتیم. مادر او و مادر من در کنار چاله ای پر از آتش بلوط، قلیان می کشیدند و ما در گوشه ای به درس و مشقمان مشغول می شدیم. در اتاقی با دیوارهای خشتی، سقفی چوبی و دوداندود و دری ساخته شده از حلبی و چوب که اغلب اوقات گوساله یا بزغاله ای هم در گوشه دیگر آن همزیست اهالی خانه بود و خوراکمان "توله"۱ آب پز؛سیمای"فقر مطلق"!

پائیز به آخر نرسیده؛ تاج گل خزان شد. کالبد بی جانش را پیچیده در پتو بر "بات"۲ گذاشتند.قدش بلندتر شده بود. گرگ‌و میش یکی از آخرین غروب های آذرماه بود و این بیخودترین نامی است که بر این ماه سرد و بی"آذر" گذاشته اند. در پیش چشمان وحشت زده و مغموم من و در میان شیون و ضجه های جانخراش زنانی که صورتشان را به ناخن خراشیده بودند، مردان ده، بات را بر دوش گذاشتند و بردند تا او را در جوار "امامزاده باپیر" به خاک بسپارند.تاج گل که رفت من هم دل و دماغی برایم نماند؛ مدرسه را رها کردم.

سال بعد که به سن مدرسه رسیدم، هنوز جثه ام ریز بود.با این تصور که هنوز "مستمع آزاد" هستم، من را بر روی نیمکت آخر کلاس نشاندند.آموزگارمان خانم معلمی بود تازه کار که از دانشسرای عشایری آمده بود. نامش"ثریا"، هم نوجوان بود و هم نو عروس؛ در لباس های رنگین عشایری چون طاوسی خوش خط و خال رخنمایی می کرد و صورت شادابش در میانه شبستان چارقد و لچک۳ و طرّه زلفهای سیاهش چون"خوشه پروین"می درخشید. اول انقلاب بود و دبستانهای آموزش و پرورش در روستا هنوز زیر سایه تعلیمات عشایری کار می کردند.هنوز قامت خانم معلم های عشایری و روستایی در چادر و مقنعه و روپوش"سیاه" دفن نشده بود. خود، از عشایر بودند و دست پرورده آن عشایر زاده دانشمند، محمد بهمن بیگی که دلبسته طبیعت بود و عاشق زندگی زانرو به شاگردانش دستور داده بود که با لباس خودشان بر سر کلاس بروند. لباس پر نقش و نگار آنها با الهام از طبیعتی که در آن می زیستند رفرفی از نقش خیال بود بر قامت آن فرشتگان"عشق" و "آگاهی"و امید بخش"زندگی"و "نشاط" و آنها نیز چه خوب درس استاد را در گوش شاگردان زمزمه می کردند.چه پرشور اما بی توقع، آموخته هایشان را در جان ما می ریختند تا ثابت کنند که معلمی کردن و "آموختن" تنها به"عشق" میسر می شود نه به "مزد".بر جلد کتابهایمان هنوز خاکستر "مرگ" ننشسته بود و خداوندان خشم و کین،صفحاتشان را به "عزا"ی "کلمات" ننشانده بودند.بر سطرهای آن کتاب ها خدایی اگر نوشته شده بود، خدای مهربانی و در میان آن سطرها، شوری اگر موج می زد شور زندگی بود.

پائیز و زمستان گذشت و بهار از راه رسید.دانش آموز رسمی،نشسته بر آخرین نیمکت، خاموش و منتظر، نام"مستمع آزاد" را بر خود می کشید.تعطیلات نوروز که تمام شد آموزگار پرسیدن آغاز کرد.گویی همه درسها در چهارده روز تعطیلی از کله ها پریده بود.کسی جواب نداد.آموزگار دوباره پرسید.با ترس از شنیدن جواب"نه" دست بلند کردم و گفتم:

- خانم اجازه!

-مگر بلدی؟

-خانم اجازه بله

-بفرما

برای نخستین مواجهه رسمی با تخته سیاه به پیش تاختم. قامتم به تخته سیاه نمی رسید. خانم با بزرگواری و مهربانی یا شاید ترحم و دلسوزی، چهارپایه ای زیر پایم گذاشت و من مسلط و چابک ،سراسر میدان فراخ "تخته سیاه "را یک تنه، با سلاح" گچ سفید" و رگبار "کلمه"ها فتح کردم.

آموزگارم جیغی کشید و سرخ شد.از خوشحالی بود یا شرم از بی توجهی؛ نمی دانم. هر چه بود متواضعانه خم شد، مرا بغل کرد و بوسید.مهربانی او در میان امواج عطرآگین گردن آویز میخک و مَهلویش۴ دوچندان بر من نشست.بی درنگ مرا بر نیمکت اول نشاند و دفتری از وسایل شخصی خود به من هدیه داد.همان سال شاگرد اول شدم و سالهای دیگر هم.

امروز در گذر از میانسالی با خود می اندیشم اگر در زندگی توفیقی داشته ام و اگر از "انسانیت" چیزی بر جان من نشسته باشد به اعجاز آن "مهربانی بی دریغ" و آن نخستین" بوسه آموزگار " بوده است.

۹۷/۲/۱۱ شیراز

=========================

۱-توله:پنیرک

۲-بات: چهارچوپی معادل تابوت

۳-لچک:

شجاعت

در سلسله صحبتها راجع به خصال ایل به بحث قورخمامازلیق : (شجاع بودن نترسیدن ) می رسیم :

شجاعت از دیرباز یک صفت پسندیده و تحسین برانگیز در میان اقوام بوده است و در ایل شاهسون با توجه به اینکه زندگی عشایری داشته اند و گاه مکاری گری نیز می کرده اند و عملا و بطور مستقیم با حیوانات وحشی راهزنان دزدان و .... سر کار داشته اند امری ضروری بود که فرد و افراد نترس و شجاع باشند و از این خصلت در برابر تهاجم دفاعی شایسته و بایسته انجام دهند .

به نمونه ای از این شجاعت در قالب داستان بدون ذکر نام انسانها اشاره ای می نماییم :

روزی یکی از نفرات شاهسون ایل بغدادی با اهل خانواده خود از قشلاق به سمت ییلاق می رفتند در بین راه خانی از خوانین که نفرات قابل ذکری هم در کنار خود داشت راه بر این شخص می بندد که اگر میخواهی از این گذر رد شوی باید باج بدهی .

آن شخص به خان می گوید : من و تو دایی یئگن ( دایی و خواهر زاده ) هستیم و دیگران اگر ببینند که دایی از خواهرزاده باج می خواهد به من و تو می خندند . من و خود را مضحکه مردم نکن و بگذار رد شویم .

آن خان به نفرات خود اشاره می کند و می گوید :

حال که جلوی تو را گرفته ام ناگزیر از گرفتن باج هستم .

صحبتهایی رد و بدل میشود که خان عصبانی شده و با اسب به سوی این شاهسون می تازد و آن شخص با چوبدستی خود که از بادام تلخ بوده چنان چوبی بر خان فرود می آورد که خان و اسب با هم به زمین می خورند اطرافیان خان به آن شخص حمله می کنند که زن و دختر بزرگ و یکی دو تن از پسرها چنان ضرب شصتی نشان می دهند که اطرافیان خان مجبور به عقب نشینی میشوند

آن شاهسون به خان می گوید :

قورددان قورخان قویون ساخلاماز

هرکه از گرگ بترسد میش داری نمی کند

من اگر در خود هنری نبینم با این همه گوسفند و اهل و عیال به بیایان نمی زنم .

سخن در باب شجاعت و نترسیدن زیاد است به همین مقدار بسنده کرده و مابقی درک مطلب را به خوانندگان عزیز می سپارم .

ابوالفضل فردوسی ( عارف )

مثل شیرین شاهسون

{ بوو اشک ین پالانو دوشوب غارنوو آل تونآ }

پالون این خر افتاده زیر شکمش

یکی از جوانان اقوام با زور و یک دندگی میخاست با دختری ازدواج کنه

دختر ... از طایفه ی غریب بود

خانواده جوان از این کارش نا راحت بودن رضایت نداشتن

خان ایل گفت : بالام بوو اشک ین پآلآنوو دوشوب غارنوو آلتونا ها

یعنی پسرت خرشده که هیچ

پالونش هم افتاده زیر شکمش

یعنی

اگه این کار و انجام بده دیگه نه میتونه جلو بره نه میتونه عقب برگرده

پالونون زیر شکمش نمیزاره تکون بخوره

زبان و رفتار شاهسون هر کدوم دنیایی از قصه و حکایت به همراه داره

{ شاهسون چوخ بیل میش }

ک کولوگ اوتوو = = آویشن کوهی

آویشن خشک شده و کوبیده را

برای جلوگیری از خون ریزی زخم های سطحی و عمیق استفاده کنید

عفونت زخم را ازبین برده و

سر زخم را میبندد

خون ریزی را فوری بند می آورد

این گیاه معجزه میکند

[ وقتی زخمی شدین آویشن را روی زخم بریزید و محکم روی زخم را ببندید]

آویشن .. برای درد دندان و کشیدن عفونت دندان بهترین دارو ست

[آویشن خشک را روی دندان بریزید و آن را چند دقیقه در دهان نگه دارید ]

اویشن .. برای نفخ معده و درد شکم ماثر و کاریست

[ یک قاشق آویشن خشک را با آب میل کنید ]

یک ساعت بعد از کشیدن دندان و برداشتن باند استریل روی زخم آویشن بریزید و روی آن چند دقیقه نگه دارید تا هم عفونت زخم کشیده شود هم زخم زودتر خوب شود

با کشیدن آویشن و استعمال دود آن درد دندان تسکین پیدا میکند

برای استعمال از پیپ استفاده کنید

آویشن را هم چون چای دم کنید و در هرارت پاین بگذارید تا خوب دم بکشد

وآن را میل کنید

برای دفع سم از خون ماثر میباشد

آویشن را با ماست خوب مخلوط کنید و بخورید اسهال را از بین میبرد

مطالب بالا در کتاب طب سنتی درج شده

کارهای بالا از تجربیات شاهسون میباشد به آن شک نکنید.که قدیمی یا اکثر خانه وار های الان شاید بدونند.

وقتی که به دکتر دست رسی نباشد

آویشن دکتر خوب و معجزه گر میباشد

سلامتی همه دوستان

{ معجون شاهسون }

تخم مرغ رسمی ، شیر تازه و کمی عسل

اول دو عدد زرده ی تخم مرغ را از سفیده جدا کنید

و آن را با قاشق خوب هم بزنید تا یک دست شود

شیر داغ را آرام و کم کم به آن زیاد کنید

موقع افزودن شیر داغ زرده را هم بزنید

تا در شیر پخته نشود

بعد از این کمی عسل به آن اضافه کنید

این معجون برای کودکان خیلی مفید است

‍ تاریخ مختصر فاجعه سولدوز -

اورمیه_ آذربایجان

روز جمعه مورخه 31/1/ 1358. ش حادثه خونین در سولدوز - اورمیه_ آذربایجان اتفاق می افتد.

با توجه به پیروزی انقلاب و تغییر رژیم حکومتی، قوای نظامی مملکت ضعیف شده بود و اکراد که در طول تاریخ همیشه از چنین شرایط بحرانی فرصت‌ جسته و در شهرها و روستاهای آذربایجان دست به قتل و غارت‌زده بودند باز به همین منظور فرصت را مغتنم دانسته و برای برگزاری یک متینگ مسلحانه در شهرهای سولدوز اقدام می‌کنند. مردم شهر و روستاهای اطراف سولدوز که سلاح کافی برای دفاع از خود را نداشتند به سران اکراد در رأس آنان به رهبران حزب دموکرات کردستان اعلام می‌کنند که اجرای متینگ مسلحانه آن‌هم در وسط شهر برای مردم سولدوز نگران‌کننده است و مردم را به وحشت انداخته است ولی آن‌ها به دلیل سوق‌الجیشی بودن محل سولدوز برای امیال پلیدشان، عملاً و عامداً قصد درگیری و پاک‌سازی قومی تُرک‌ها را از این شهر استراتژیک آذربایجان داشتند به همین مقصود جمع کثیری از عناصر مسلح کُرد را از اقصی نقاط ایران و حتی کشورهای عراق و ترکیه و سوریه جمع کرده و در این متینگ شرکت می‌دهند حزب دمکرات با در دست داشتن سلاح‌های پیشرفته و حتی نیمه سنگین مانند (تیربار، خمپاره و بازوکا) که تعدادی از آن‌ها را در نقاط حساس شهر مستقر نموده و با نیروهای رژه رونده جهت اجرای متینگ وارد شهر می‌شوند؛ و از همان‌جا برای اجرای مقاصد خود اقدام به تیراندازی‌های هوایی و سپس با استقرار در مواضع از پیش تعیین‌شده، شروع به قتل‌عام مردم می‌کنند و طی سه روز جنگ در داخل شهر، جمع کثیری از اهالی شهر و روستاهای اطراف سولدوز را به قتل رسانده و مقادیر زیادی از اموال مردم را نیز به غارت می‌برند و در نهایت با آمدن نیروی کمکی از اورمیه به رهبری حجت الاسلام حسنی و سپس نیروهای ارتش به این قتل و کشتار پایان داده شده و شهر و مردم سولدوز را نجات می دهند.

سولدوز یکی از طایفه های شاهسون هست

تا اونجا که میشه گفت

ورود ترک های با آریایی ها صورت گرفته از اطراف

دریای کاسپین ( دریای خزر)

شاهسون ها هم ایل بزرگی بودن که وارد ایران شدند

به مرور زمان و مکان

تغیر کردند

و بزرگتر شدند

مثلا ایل قشقایی

توی ترکستان هنوز یه شهر وجود داره به نام قاشقا که هستند

بیشتر حکومت ها و شاهان ترک بودند

یا پشت به پشت ترک ها حکومت کردند

شاهسون از پیوند هفت طایفه هم زبان به یک ایل منسجم در آمدند

اصالت زبان ترکی ....

لی لی ق = آب زاید و چرک چشم که بعد از خواب اطراف چشم ظاهر میشود

فیر تی ق = آب دماغ. آبی که از بینی جاری میشود

گووز یا شو = چشم انسان بعضی از مواقع آبدار و نم دار میشود

مثلا وقتی دود آتش یا گرد و خاک بر چشم برود

آق لا ما ق ... گووز یاشوو

آب چشم ، گریه

که بر اثر غم و ناراحتی حادث میشود

در زبان فارسی واژه ای برای آب چرک و زاید که بعداز خواب پدید می آید و برای آب دماغ ندارند

( لی لی ق ) و ( فی ر تیق)

در بین عوام و مردم کوچه بازار هر کس چیزی بر آن می گویند

گوو زومون یاشو

گووز و مون لی لی قی

بوو ر نوو مون فی ر تی قی

پوزش از دوستان عزیز

مثل شیرین شاهسون

{ باهار یاقوشوو تکی گوروله یاق ما }

عین بارون بهار پر از رعد برق و سر و صدا باش اما نبار

این مثل شیرین

سیاست بزرگ یست برای جنگ های بزرگ و کوچک

با لفاظی و هایو هوی حریف را بترسان

باران بهاری بیشتر پر سر و صدا ست اما باران اون کم تر از صدایش هست

[ بقول فارس زبان ها فقط قارو قور با خودش همراه داره]

همیشه دلی همچون بهار داشته باشین

از آداب و خصال نیکو و پسندیده و قابل ارزش نزد شاهسونهای ایل بغدادی نگه داشتن راز کسی و یا حفظ آبروی شخص دیگر می باشد و این اهمیت در داستان ذیل به نحو بسیار زیبایی بازگو شده است :

بیر نفرین آبریسین ساخلاماق

بیر نفر دورار و مکه سفرینه عازم اولار

معشرده گورر بیر فرشته گلدی بیریسینه چاتدی دئدی : حاجی

او بیریسینه دئدی : ناحاجی

گلدی گلدی مونا چاتاندا دئدی : ناحاجی

او کیشی بیر ایل داها قالدی .

یئنگیلینده گنه حججین عملینی یئرینه یئتریردی .

معشرده گنه او فرشته گلیب مونا ناحاجی دئدی .

بو کیشی چوخ اینجیدی و بیر ایل داها مکه ده قالدی .

اوچ مونجو ایل چوخ دیقققتدن اعمالی یئرینه یئتیردی.

معشرده او فرشته گلدی و مونا دئدی :

شیمر عبداللاها خاطیر حاجی.

دره ی مونون بورکونه بید دوشدو .

شیمر عبداللاهی سوروشا سوروشا گئتدی تاپدی .

اونا دئدی : قوناق ایسته میره ی .

شیمر عبداللاه دئدی : قوناقین قدمی گوزوم اوسته.

نئچه گون بوردا قالیب و شیمری گوزله دی

گوردو نامازی بیر قیلیر بیر قیلمیر

چوخ علیه السلام آدام دویلو .

اوندان سوروشدو : ایشیی نه دی ؟

دئدی : من جلادام آدامین باشلارین ووریرم.

دئدی : سنه خاطیر منی حاجی ائله ییبلر

دئ گوروم نش گوروبه ی کی تاری یاندا اوزویون حورمتی وار.

شیمر دئدی : کیشی جان دوستوم قوناغای حورمتیی واجبدی فاما قرار دویلو منیم ایشیمه قاریشای .

خولاصا موندان اصرار اوندان انکار .

قرار قویدولار تا شیمر عبدالله دیرریدی بو سیر فاش اولونمایا.

دئدی : من گئتدیم بیر قیزی آداخلادیم

او موددتده الیم آداخلیما چاتمادی .

ولی او گئجه کی تویوموزودو

آروادیم دوغدو .

من اوشاغی گوتوردوم آپاردیم قویدوم مچید ( مسجد ) قاباغینا .

گلدیم آنامی چاغیردیم دئدیم : آنا من گئدیرم مچیده .

گئتدیم اوشاغی گوتوردوم گتیردیم آنام یاندا دئدیم :

آنا بو اوشاغی قویموشدولار مچید قاباغینا .

گل مونو ساخلا .

آنام دئدی : بالام من قارریییبام وئر آروادیی ساخلاسین .

وئردیم آروادیما بو گونه چئیین اونون اوزونه گتیرمئیبم بو اوشاق کیمدندی؟

ابوالفضل فردوسی ( عارف )

عشقون بولاغین قویما بولانسین کی دراولماز

عشقئن یولونی دوز گیده هر کیمسه یورولماز

هر کیمسه گلیب عاشیقه لایق اولا بولمز

بو مکتب عشق ایچینده یالان اولمیوب اولماز

گر آغلاماسا قاره بولوط غنچه گول آچماز

گر گولمسه گول درد و غمه چاره تاپولماز

گلشنده گولون قیمتی گولدور گوله بولسه

نامرد الی سیندیرماسا بو شاخه نی سولماز

بیر عومر چکوب نازینی بولبول آچا بیر گون

درد اهلی اولان غنچه لنن شاخه نی یولماز

عشق اولماسا عالمده گوزلیک گوزه گلمز

بو چارداغی قویما یخا یئل بیرده قورولماز

نفس

آنــــادیــــلــــے

یکی از آداب هر ایل ضرب المثل می باشد و ایل شاهسون بغدادی نیز از این قاعده مستثنی نیست .

یکی از ضرب المثل های زیبا با داستان آن در ذیل می آید :

قیلیچ یاراسی ساغالار سوز یاراسی ساغالماز

بیر گون بیر نفر دوشگون گونونه دوشدو

اوز یانیندا دئدی گئدیم بو جنگلده قورد قوش منی یئسین .

گئدیردی بیر آصلانین نعره سینی ائشیتدی .

دئدی : یاخچی اولدو بو آصلان منی یئیر بو حالدان قورتولدام .

آصلان تاری حوکمونه دیله گلدی .

دئدی : آی ادام اوغلو من سنی یئمجی یم

بوآغاجلاردان قیردام آپار سات وزیی دوزلسین .

موددت گئچدی کیشی نین وزی دایر اولدو.

آصلانی اوز یئوینه چاغیردی .

آصلان گلدی و سیفرا باشیندا آغزییدان اتی پارچالاییب یئدی

آغزینین بو یان اویانیندان ات توکولدو .

کیشی نین آروادی چیرگنیب و بیر آتماجا سوز آصلانا آتدی .

آصلانا سوز دییب دوردو گئتدی .

کیشی دوروب آصلانین دالیجا گئدیب و سوروشدو : سنه نه اولدو.

آصلان دئدی : آروادی یین سوزو منی دلدی .

او قیلیجییدن بیر منیم باشیم اورتاسیندان وور.

آصلان یالواردی آنجاق کیشی راضی اولدو قیلیجیدن آصلان باشیندان وورسون .

بیر ایل اورتادان گئچدی .

کیشی دئدی من پیس آدامام دوستومو ووردم یارالادیم دالیجادا گئتمه دیم.

دوردو جنگله ساری گئتدی .

آصلانی گوردو .

گوروشدولر . سورا آصلان دئدی : یولداش

دور قیلیج ووردوغوی یئره بیر باخ.

کیشی اوتانا اوتانا باخدی فاما قیلیج یئریندن هئچ یارا قالمامیشدی .

آصلان دئدی : یولداش قیلیچ یاراسی ساغالار سوز یاراسی ساغالماز.

ابوالفضل فردوسی ( عارف )

اگر منه دایانماغ ایستیرسن دایان،

آما،بونو بیل...

من بیر چاتلامیش دووارام

دایانماغا طاقتیم وار،

آما...

ضربه_یه یوخ..!